بررسی تنوع زیستی و فراوانی ماهیان رودخانه ماسوله، حوضه آبریز جنوبی دریای خزر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه شیلات، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گیلان، صومعه سرا، ایران.

2 موزه جانورشناسی، دانشگاه دولتی مسکو، مسکو، روسیه.

3 گروه شیلات، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.

4 موسسه بوم‌شناسی و تکامل سورتسوف، آکادمی علوم روسیه، مسکو، روسیه.

5 گروه شیلات، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل، بابل، ایران.

6 پژوهشکده آبزی پروری آب های داخلی، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بندرانزلی، ایران.

چکیده

حفاظت از تنوع زیستی از جمله نگرانی‌های جهانی به‌شمار می‌آید، بنابراین بررسی همه‌جانبه تنوع زیستی و مخاطرات آن، به‌عنوان ابزار مدیریت منابع طبیعی شناخته شده است. این مطالعه به‌منظور تعیین‌ تنوع و فراوانی ماهیان رودخانه‌ ماسوله (ماسول ­رودخان) در حوضه آبریز جنوبی دریای خزر به‌اجرا در آمد. نمونه‌‌برداری ماهیان در فصول سال 1401 با استفاده از یک دستگاه ماهیگیر الکتریکی در 5 ایستگاه از 7 کیلومتری زیر ماسوله تا چمثقال صورت گرفت. در این‌ مطالعه 20 گونه ماهی متعلق‌ به‌ 11 خانواده‌ شناسایی‌ گردید، که‌ خانواده­ه ای کپورماهیان سرمخروطی (Leuciscidae) و کپورماهیان حقیقی (Cyprinidae) به‌ترتیب با 6 و 4 گونه، متنوع ­ترین بودند. از این تعداد، 15 گونه بومی و 5 گونه غیربومی کشور بوده و از نظر زیستگاه 16 گونه جزء ماهیان آب شیرین، 2 گونه مهاجر به رودخانه و 2 گونه دیگر دارای دو زیستگاه بودند. تعداد گونه ­های ماهیان در ایستگاه­ های بالا تا پایین ­دست از 5 به 16 گونه افزایش نشان داد. فراوانی گونه­ های ماهیان بر حسب ایستگاه ­ها در فصول مختلف نوسان داشت و این نوسانات در حد کمتری بین ایستگاه­ ها در کل دوره نیز وجود داشت. به‌طور کلی، سیاه ­ماهی رازی (Capoeta razii)، خیاطه ماهی سمیعی (Alburnoides samiii) و گاوماهی ایرانی (Ponticola iranicus) به­ ترتیب با فراوانی 31/3، 26/2 و 25/4 درصد، بیشترین تعداد را به خود اختصاص دادند. در مجموع، این رودخانه دارای تنوع کمی از گونه ­های ماهیان مهاجر بوده و پیشنهاد می­ گردد یک مسیر ماهی ­رو در زیر بندها خصوصاً بند لولمان نصب گردد تا ماهیان مهاجر بتوانند نسل خود را به‌صورت طبیعی بازسازی نمایند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ichthyodiversity and abundance of fishes in Masule River, the southern Caspian Sea basin

نویسندگان [English]

  • Hamed Mousavi-Sabet 1
  • Ekaterina D. Vasil’eva 2
  • Soheil Eagderi 3
  • Victor P. Vasil’ev 4
  • Saber Vatandoust 5
  • Keivan Abbasi Ranjbar 6
1 Department of Fisheries, Faculty of Natural Resources, University of Guilan, Sowmeh Sara, Iran.
2 Zoological Museum, Moscow State University, Moscow, Russia.
3 Department, of Fisheries, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran.
4 Severtsov Institute of Ecology and Evolution, Russian Academy of Sciences, Moscow, Russia.
5 Department of Aquaculture, Babol branch, Islamic Azad University, Babol, Iran.
6 Iranian Fisheries Sciences Research, Inland Waters Aquaculture Research Center, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Bandar Anzali, Iran.
چکیده [English]

Biodiversity conservation is one of the global concerns, so the comprehensive study of diversity and its possible risks are recognized as a tool for natural resource management. This study was carried out to investigate the diversity and abundance of fishes in the Masule River, the southern Caspian Sea basin. Samplings were carried out seasonally during 2021-2022 using an electrofishing device in 5 sampling sites from 7 km below Masule City to Chamesghal. A total of 20 fish species belonging to 11 families were identified, and the Leuciscidae and Cyprinidae families were the most diverse with 6 and 4 species, respectively. Of these, 15 native species and 5 exotic species were found, and in terms of habitats, 16 freshwater, 2 migratory, and 2 species with two forms living in the Sea and River were found in the studied area. The fish species abundance from upstream to downstream increased from 5 to 16 species. Also, their abundance fluctuated according to the sampling sites in different seasons and these fluctuations existed to a lesser extent between the sites in the whole period. Generally, Capoeta razii, Alburnoides samiii, and Ponticola iranicus accounted for the highest numbers, 31.3, 26.2, and 25.4%, respectively. In conclusion, this river has a small variety of migratory fish species, and it is suggested to make a fishway, especially on the Lulman Dam, so that the migratory fishes can regenerate their generation naturally.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Biodiversity
  • Migratory fishes
  • the Anzali wetland
  • Masule
  • Conservation programs

مراجع

افرایی‌ م‌.، لالویی‌، ف‌. 1379. بررسی‌ پراکنش‌ ماهیان‌ رودخانه‌ تنکابن‌. مجله‌ علمی‌ شیلات‌ ایران‌. ش‌ 1. فصل‌ بهار. صفحات 14-1.
رامین‌ م‌. 1376. شناسایی‌ ماهیان‌ بابلرود. مجله‌ علمی‌ شیلات‌ ایران‌. 9(3): 72-59.
سرپناه ع.، عباسی ک.، مهدی زاده، غ. 1398. نقش رودخانه‌های غرب استان گیلان در بازسازی ماهیان رودکوچ دریای خزر. مجله آبزیان دریای خزر. 4(1): 61-50.
عباسی‌ ک‌.، سرپناه‌ ع‌.، نظامی‌بلوچی‌ ش‌. 1377. بررسی‌ تنوع‌ ماهیان‌ سفیدرود. مجله‌ علمی‌ پژوهش‌ وسازندگی‌. 39(2): 109-104.
عباسی ک.، مرادی م.، نیک‌پور م.، زحمتکش ی.، صیادرحیم م.، محمدی دوست ر.، زلفی نژاد ک.، رمضانی م. ر. 1397ب. بررسی مقایسه‌ای تنوع و فراوانی ماهیان رودخانه‌های تشرود و شیجان رود تالاب انزلی. کتابچه ششمین کنفرانس ملی ماهی‌شناسی ایران. کرمان. 5 و 6 شهریور . دانشگاه شهید باهنر کرمان.
عباسی ک.، مرادی م.، نیکپور م.، زحمتکش ی.، سرپناه ع.، محمدی دوست ر. 1399 د. بررسی پراکنش ماهیان رودخانه خالکایی (حوضه تالاب انزلی). کتابچه هشتمین کنفرانس ملی‌ماهی شناسی ایران. دانشگاه تربیت مدرس. نور. صفحات 134-133.
عباسی ک.، سرپناه ع.، مرادی م.، رمضانی م. ر. 1399ب. بررسی ترکیب گونه‌ای ماهیان رودخانه قزل‌اوزن (حوضه رودخانه سفیدرود). کتابچه اولین کنفرانس تنوع زیستی فارس. دانشگاه شیراز. صفحه 37.
عباسی ک.، مرادی م.، نیکپور م.، زحمتکش ی.، سرپناه ع.، قانع ا. 1399 ج. بررسی تنوع و فراوانی ماهیان در رودخانه ماسوله، حوضه تالاب انزلی. کتابچه دومین همایش ملی حفاظت از ماهیان بومزاد ایران؛ با تاکید بر ماهیان حوضه آبریز دریای خزر، دانشگاه گیلان. رشت. صفحات 219-218.
عباسی ک.، مرادی م.، نیکپور م.، زحمتکش ی.، عابدینی ع.، محمدی‌دوست ر.، بهمنش ش.، قانع ا. 1400. بررسی پراکنش ماهیان رودخانه چافرود (حوضه تالاب انزلی). کتابچه نهمین همایش ملی و اولین همایش بین ‌المللی ماهی‌شناسی ایران. دانشگاه گیلان. رشت. 4 و 5 آبان. صفحات 323-322.
عباسی ک.، مرادی م.، زحمتکش ی.،نیکپور م.، سرپناه ع.، موسوی ثابت ح. 1399 الف. بررسی پراکنش ماهیان در سرشاخه های رودخانه پیربازار، حوضه تالاب انزلی. کتابچه دومین همایش ملی حفاظت از ماهیان بومزاد ایران؛ با تاکید بر ماهیان حوضه آبریز دریای خزر، نهمین کنفرانس ماهی شناسی ایران، دانشگاه گیلان. رشت. ص 220-221.
عباسی‌، ک‌.، سرپناه، ع. و مرادخواه‌، س‌.، 1386. شناسایی‌ و بررسی‌ پراکنش‌ ماهیان‌ رودخانه‌ سیاه‌درویشان ‌تالاب‌ انزلی‌. مجله پژوهش و سازندگی در امور دام. 24(1): 39-28.
عباسی ک.، سرپناه ع.، صادقی نژاد ا. 1398 الف. شناسایی و بررسی فراوانی ماهیان شلمانرود استان گیلان. اولین کنفرانس بین‌المللی محیط زیست دریای خزر و  توسعه پایدار. 9 و 10 مهر. دانشگاه گیلان. رشت. صفحات 555-549.
عباسی ک.، مرادی م.، نیکپور م.، زحمتکش ی.، بازقلعه ب.، موسوی ثابت ح.، عبدلی ا. 1398 ب. پراکنش و فراوانی ماهیان غیربومی در رودخانه‌های حوضه تالاب انزلی. کتابچه هفتمین کنفرانس ملی ماهی‌شناسی ایران. دانشگاه لرستان. صفحات 10-3.
عباسی‌ ک‌.، مرادی م.، میرزاجانی ع. 1397 الف. ماهیان تالاب انزلی. انتشارات سبز شمال. 144 صفحه.
عباسی ک.، میرزاجانی، ع. و مرادی، م. 1402. تنوع و فراوانی ماهیان در رودخانه سفیدرود. مجله علمی شیلات ایران. 32 (3): 12-1.
عباسی ک.، نوروزی ه.، صیادرحیم م. 1390. شناسایی، فراوانی و شاخص‌های تنوع ، غنا و یکنواختی گونه‌ای ماهیان کرگانرود استان گیلان. مجله علمی پژوهشی شیلات. دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر. 5(2): 126-113.
عباسی ک. 1380. شناسایی و بررسی ماهیان رودخانه ماسول روخان تالاب انزلی. اولین سمینار ملی ماهیان استخوانی دریای خزرر. بندر انزلی. 7 و 8 دی‌ماه. صفحه  109.
عباسی ک. 1384. شناسایی و بررسی پراکنش ماهیان رودخانه حویق استان گیلان. مجله زیست شناسی ایران. 18(2): 182-170.
عباسی ک. 1385. شناسایی و پراکنش ماهیان رودخانه شفارود استان گیلان. مجله علمی شیلات ایران. 15(2): 86-73.
عباسی ک. 1396. ماهیان گیلان. دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان (ایلیا). رشت. 208 صفحه.
عبدلی‌ ا. 1373. بوم‌شناسی‌ جمعیت‌های‌ ماهیان‌ رودخانه‌های‌ سردابرود و چالوس‌ در استان‌ مازندران‌. پایان‌نامه‌کارشناسی‌ ارشد شیلات‌ دانشگاه‌ تهران‌. 94 صفحه.‌
عبدلی‌، ا. 1378. ماهیان‌ آب‌های‌ داخلی‌ ایران‌. موزه‌ حیات‌ وحش‌ شهرداری‌ تهران‌. 375 صفحه‌.
عبدلی ا.، نادری م. 1387. تنوع زیستی ماهیان حوزه جنوبی دریای خزر. انتشارات علمی آبزیان. تهران.  242 صفحه.
فرید‌مجتهدی ن. 1396. رودهای گیلان. انتشارات ایلیا. 173 صفحه.
عبدلی ا.، ولیخانی ح.، نجات ف.، خسروی م. 1401. ماهیان غیربومی آب‌های شیرین ایران. شناخت، اثرات و مدیریت. انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی، تهران. 276 صفحه.
کازانچف‌ ا. ان‌. 1981. ماهیان‌ دریای‌ خزر و حوزه‌ آبریز آن‌. ترجمه‌ شریعتی‌، ا. 1371. سازمان شیلات‌ ایران‌.  171 صفحه.
کیوانی ی.، نصری م.، عباسی ک.، عبدلی ا. 1395. اطلس ماهیان آب‌های داخلی ایران (فارسی و انگلیسی). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد استان البرز زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست. تهران. 205 صفحه.
متاج ع. ا.، هدایتی‌فرد، م.، صفرپور املشی ع. 1396. شناسایی ماهیان رودخانه خیرود در محدوده استان مازندران. پنجمین کنفرانس ملی ماهی‌شناسی ایران. دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل. صفحه 112.
مصطفوی ح. 1385. تنوع زیستی ماهیان رودخانه تالار استان مازندران. مجله محیط شناسی. 32(4): 135-127.
نادری‌جلودار م.، روحی ا.، پرافکنده حقیقی ف. 1395. اهمیت رودخانه تجن در حفاظت از گونه‌های ماهیان حوضه جنوبی دریای خزر. مجله آبزیان دریای خزر. 1(2): 34-25.
نظری‌ ک‌. 1381. شناسایی‌ ماهیان‌ کرگانرود گیلان‌. مجله‌ علمی‌ شیلات‌ ایران. بهار. 11(1):‌ 84-73 .
 
Abbasi K., Moradi M., Mirzajani A., Nikpour M., Zahmatkesh Y., Abdoli A., Mousavi-Sabet H. 2019. Ichthyo-diversity in the Anzali Wetland and its related rivers in the southern Caspian Sea basin, Iran. Journal of Animal Diversity 1(2), 90-135.
Adebisi A.A. 1988. Change in the structural and functional Components of the fish community of a Seasonalriver. Archiv für Hydrobiologie, 457-463.
Eagderi S., Mouludi-Saleh A., Esmaeli H.R., Sayyadzadeh G., Nasri, M. 2022. Freshwater lamprey and fishes of Iran; a revised and updated annotated checklist-2022. Turkish Journal of Zoology 46(6), 500-522.
Foltz J.W. 1982. Fish species diversity and abundance in relation to stream habitat characteristics. . In Proceedings of the thirty-sixth annual conference of the southeastern association of fish and wildlife agencies (pp. 305-311).
Fricke R., Eschmeyer W.N., Van der Laan R. (eds). 2023. Eschmeyer’s catalog of fishes: Genera, species, references. Retrieved from http://researcharchive.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/fishcatmain.asp
Hynes H.B. 1970. The ecology of running waters. University of Turento. Canada. pp. 1-3, 345-347.
Jouladeh-Roudbar A., Ghanavi H.R., Doadrio I. 2020. Ichthyofauna from Iranian freshwater: annotated checklist, diagnosis, taxonomy, distribution and conservation assessment. Zoological Studies 59, 21.
Kottelat M., Freyhof J. 2007. Handbook of European freshwater fishes. Kottelat, Cornol, Switzerland and Freyhof. Berlin. Germany. 646 p.
Lagler K.F., Bardach, J.E., Miller R.R. 1962. Ichthyology. Library of congress catalog cord number: 62-17463. U.S.A. 545 p.
Rahel F.J., Hubert W.A. 1991. Fish assemblage and habitat gradients in a rocky mountain-great plainstream: biotic Zonation and additive patterns of community change. Translation of the American Fisheries Society 120, 319-332.
Sheldon, A.L. 1969. Species diversity and longitudinal succession in stream fishes, Ecology 49(2).
Varley M.E. 1967. British freshwater fishes, factor affeeting their distribution. Fishing news book. Londn. 142 p.
مجله علوم آبزی پروری
دوره 11، شماره 1
فروردین 1402
صفحه 185-197

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار